Soms kom je verhalen tegen die je aan het denken zetten, die je raken en die je confronteren met je eigen aannames en referentiekaders. Het verhaal van Martine Baadenhuijsen is er zo een. Martine verloor haar zicht op jonge leeftijd. Maar in plaats van zich terug te trekken, koos ze ervoor om te ontdekken wat er nog wel kon. Haar verhaal is niet alleen een inspiratiebron, maar ook een eye-opener voor iedereen die werkt met mensen met een beperking. En dus ook voor iedere 2e spoorcoach.

Het was 12 mei 1995 toen Martine met hoofdpijn naar school ging. Ze nam een paracetamol en zette door, maar haar medeleerlingen zagen dat het niet goed met haar ging. Uiteindelijk ging ze naar huis, niet wetende dat het haar laatste fietsritje alleen zou zijn.

Kijk naar wat nog wel kan

In het ziekenhuis werd een veel te hoge oogdruk geconstateerd. Slechts drie weken later opende ze de deur om naar een vriendinnetje te gaan en merkte ze dat haar zicht drastisch achteruit was gegaan. De bomen, de fietsen van de buurtkinderen: alles was verdwenen. Haar oogzenuwen waren beschadigd en onherstelbaar aangetast.

Op dat cruciale moment had Martine twee keuzes. De ene was zich terugtrekken en berusten in haar beperking. Ze koos voor de andere optie: de uitdaging aangaan en kijken naar wat nog wel mogelijk was. Binnen acht weken leerde ze braille, werken met een laptop met spraakfunctie en startte ze opnieuw in de tweede klas van de middelbare school.

De impact van oordelen en aannames

Maar Martines leven werd niet alleen bepaald door haar beperking, maar ook door de manier waarop anderen haar zagen. In 2009 maakte ze een confronterende ervaring mee in het park. Ze was net bevallen van haar eerste kind. Een onbekende man boog zich over de kinderwagen en vroeg: "Heeft zij dat nou ook?" Hij deed alsof een beperking erfelijk bepaald was en haar kind er automatisch onder zou lijden. 

Dit moment veranderde haar blik op de wereld. Ze besefte dat vooroordelen en aannames over haar niet alleen haar troffen, maar ook haar kind. In diezelfde periode nam ze het besluit om haar eigen praktijk als mediator te starten. 

Weerstand door slechte communicatie

Ze werd bijvoorbeeld ingehuurd door een bedrijf dat zich inzette voor inclusie. Maar sommige collega’s gingen in de weerstand bij het horen van de plannen. Ze zeiden dingen als: "We hielpen een collega in een rolstoel in het begin met koffie halen, maar nu blijkt dat hij het zelf kan." Of: "Waarom gaat een collega met een energiebeperking elke dag om 15:00 naar huis en kan die dan 's avonds nog wel naar de sportschool?"

Niemand had deze zaken goed gecommuniceerd binnen de organisatie. Martine besefte hoe cruciaal het is om niet alleen inclusie na te streven, maar ook de communicatie hierover te verbeteren.

Het belang van open communicatie

Open communicatie is de sleutel tot begrip en inclusie. Wanneer informatie over beperkingen, verwachtingen en mogelijkheden niet goed wordt gedeeld, ontstaan er misverstanden en vooroordelen. Dit geldt niet alleen binnen de werkomgeving, maar ook in persoonlijke relaties en de maatschappij als geheel.

Een belangrijk aspect van effectieve communicatie is het stellen van de juiste vragen. In plaats van aannames te doen over wat iemand wel of niet kan, is het essentieel om open en nieuwsgierig te blijven. Stel dus vragen zoals: "Hoe kan ik je ondersteunen?" of "Wat werkt voor jou?" Dit laat ruimte voor een dialoog waarin wederzijds begrip centraal staat.

Transparantie als speerpunt

Daarnaast speelt transparantie een grote rol. Werkgevers, collega's en coaches kunnen veel winnen door duidelijkheid te scheppen over wat ze wel en niet begrijpen. Het erkennen van onwetendheid en het tonen van bereidheid om te leren, kan een grote stap zijn naar inclusie.

Ook is het waardevol om communicatie af te stemmen op de persoon in kwestie. Niet iedereen voelt zich comfortabel bij dezelfde aanpak. De ene persoon kan heel oplossingsgericht bezig zijn terwijl de ander daar nog niet aan toe is. Het herkennen en respecteren van deze verschillen kan bijdragen aan een betere samenwerking en begrip. 

Martine ontwikkelde hiervoor de training Sterk in Gesprek. Hierin licht ze vijf essentiële principes uit die cruciaal zijn voor effectieve communicatie:

• S - Schouderklopjes geven. Concreet en oprecht. Niet alleen zeggen "Wat knap!", maar specifiek benoemen wat iemand goed doet.
• T – Taalgebruik. Spreek iemand eerst aan als persoon en noem daarna pas diens beperking. Je bent geen blinde, maar iemand die blind is.
• E – Ervaringen. Wees je bewust van je eigen kennis en hoe die jouw referentiekader kunnen beïnvloeden. En besef dat je anderen met soortgelijke beperkingen om advies kunt vragen. Welke mogelijkheden hebben zij ontdekt zonder aannames?
• R – Redden. Jij hoeft iemand niet te redden door alles voor iemand te bedenken. Het is belangrijk dat jullie samen op zoek gaan naar mogelijkheden en nieuwe manieren om invulling te geven aan dromen en behoeften. 
• K - Kennismaken. Vraag in een kennismaking naar de impact van de verandering in de gezondheid. Denk ook aan de impact buiten het werk. En vraag vooral ook naar wat iemand motiveert en waar diegene blij van wordt.

Deze principes helpen niet alleen werkgevers en collega’s. Ook 2e spoorcoaches kunnen hiermee op een effectievere manier met hun coachees in gesprek gaan.

Open communicatie is de sleutel tot begrip en inclusie. Wanneer informatie over beperkingen, verwachtingen en mogelijkheden niet goed wordt gedeeld, ontstaan er misverstanden en vooroordelen. Dit geldt niet alleen binnen de werkomgeving, maar ook in persoonlijke relaties en de maatschappij als geheel.

Bestaande ervaringen onterecht projecteren

Martine deelt een ander sprekend voorbeeld uit haar leven dat aantoont hoe belangrijk communicatie is. Toen ze zich inschreef voor een opleiding, werd ze gebeld door een coach met de vraag of ze een introductiedag kon bijwonen. Ze legde uit dat ze op die dag training gaf en kreeg als reactie: "We willen graag zien hoe de groep op jou reageert."

De coach had haar eigen referentiekader, gebaseerd op een blinde persoon uit haar omgeving die moeite had met zelfstandigheid. Dit werd onbewust geprojecteerd op Martine. Dat is een typisch voorbeeld van hoe aannames een obstakel kunnen worden. Zonder dat dit nodig is.

Wat kunnen 2e spoorcoaches hiervan leren?

Naast de praktijkervaringen biedt ook de wetenschap inzicht in hoe mensen omgaan met verandering en verlies. Modellen zoals de transitiecirkel of het model van veerkracht laten zien dat omgaan met verandering geen lineair proces is. Mensen doorlopen verschillende fasen zoals het verwelkomen van de verandering en het delen over de impact. Maar ook het rouwen en het betekenis geven. 

Dit model is specifiek vormgegeven in een cirkel. Op ieder moment van de dag kunnen we door iets dat iemand zegt of doet geconfronteerd worden met de impact van dat ene verlies. Afhankelijk van de situatie stap je dan de cirkel in. 

Hierbij kunnen we in de cirkel ook mooi aangeven hoe makkelijk het is om stappen over te slaan en met een binnenbocht door de cirkel te lopen. Zo kunnen grapjes een buitenstaander doen denken dat een verlies betekenis heeft gekregen. Terwijl dit in werkelijkheid een manier is om pijn en rouw te vermijden. Voor 2e spoorcoaches is het waardevol om deze processen te herkennen en coachingsmethodes hierop af te stemmen.

Het belang van neuroplasticiteit

Daarnaast speelt neuroplasticiteit een belangrijke rol. Ons brein is in staat om zich aan te passen aan nieuwe situaties en vaardigheden te ontwikkelen, zelfs na ingrijpende veranderingen. Dit betekent dat mensen die door ziekte of beperking hun oude werk niet meer kunnen uitvoeren, nog steeds nieuwe talenten en competenties kunnen ontdekken en benutten. 

Door de focus te leggen op mogelijkheden en ontwikkeling, in plaats van beperkingen, vergroot je de kans op succesvolle re-integratie. 2e spoorcoaches werken dagelijks met mensen die door ziekte of een beperking hun werk niet meer kunnen uitvoeren. Dit betekent dat ze vaak te maken hebben met mensen in een rouwproces. Het verlies van werk gaat namelijk niet alleen over financiële zekerheid, maar ook over de sociale omgeving, je leefomgeving en zelfs identiteit. 

Inzichten voor 2e spoorcoaches

Martine geeft waardevolle inzichten die 2e spoorcoaches kunnen helpen:

1. Accepteren is geen doel - Zeg nooit tegen iemand: "Je moet het accepteren." Martine stelt dat verlies niet te accepteren is, maar wel te dragen. Het gaat om het vinden van een nieuwe manier om met de situatie om te gaan.
2. Referentiekaders checken - We hebben allemaal ervaringen met mensen die een bepaalde aandoening of beperking hebben. Maar iedere situatie is uniek. Benoem niet gelijk dat je iemand kent met dezelfde ervaring. En de associatie met wat deze persoon wel en niet kan. Het is beter om te vragen: "Hoe ervaar jij dit en wat betekent dit voor jou?"
3. Communicatie is cruciaal - Open communicatie over beperkingen en mogelijkheden voorkomt misverstanden en helpt om realistische verwachtingen te scheppen. Dit geldt zowel voor de coach als voor werkgevers en collega’s.
4. Laat iemand zelf ontdekken - Overbetutteling helpt niemand. Martine spreekt over de metafoor van de rugzak: mensen moeten hun eigen last dragen, maar je kunt wel een hand onder de rugzak houden als steun. Dit betekent dat je iemand begeleidt zonder het proces over te nemen.
5. Droom als uitgangspunt, maar realiteit als basis - 2e spoorcoaching gaat niet alleen om het realiseren van een passend beroep, maar ook om financieel perspectief en duurzame inzetbaarheid. Toch is het waardevol om te onderzoeken waar iemand blij van wordt en hoe dit in een nieuwe context ingezet kan worden.

Kortom, verder kijken dan de beperking

Het verhaal van Martine laat zien hoe belangrijk het is om verder te kijken dan de beperking en te focussen op mogelijkheden. Voor 2e spoorcoaches is dit een waardevolle les: help mensen om een nieuwe toekomst te bouwen. Zonder aannames, zonder betutteling, maar met een open blik en de juiste communicatie.

Door het verhaal van Martine te delen, hoop ik dat je niet alleen een beter inzicht krijgt in de obstakels waar mensen met een beperking tegenaan lopen , maar ook in hoe we als coaches, collega’s en werkgevers kunnen bijdragen aan een inclusievere wereld. Wil je meer weten over Martine en haar werk? Neem dan eens een kijkje bij haar training Sterk in Gesprek en ontdek hoe communicatie het verschil kan maken!